Psychopathologisch delictgedrag

Waarom maken we een verschil in waardeoordeel tussen een borderliner en een pedofiel? 

Wanneer een volwassen persoon een ernstig delict stelt, gaat hij/zij de gevangenis in. Wanneer deze persoon een psychiatrische stempel krijgt - hetzij borderline, narcisme, psychopathie, pedofilie of noem maar op - wordt de persoon in kwestie naar een (forensisch) psychiatrisch centrum overgebracht. Dit heet internering. Door deze stempel wordt de persoon ontoerekeningsvatbaar verklaard voor zijn daden.

In deze centra zitten heel wat personen met een variëteit aan delicten. Waarvan heel wat zedendelicten. Zedendelicten gaan van verkrachting tot fetisjisme tot pedofilie. Sommige geïnterneerden vinden dat ze daar onterecht zitten omdat ze naar hun zeggen "tussen de moordenaars en pedofielen rondlopen" en vinden dat hun delict veel minder ernstig is. En deze stelling is niet alleen iets wat zij hanteren. Ook velen in onze maatschappij denken hier zo over. Maar waarom? Waarom is een junkie die een reeks auto's gestolen heeft en de stempel borderline gekregen heeft erger dan iemand die kinderen misbruikt heeft? Waarom beoordelen we deze twee mannen niet gelijk? Ten slotte is ons persoonlijk waardeoordeel of het stigma zo je wil, een belangrijk element voor een goede behandeling. Vind je de daad of het gedrag van iemand walgelijk, dan heeft dit effect op de behandeling die je geeft. Jammer, maar waar.

Empathie is hier cruciaal. Empathie is het inlevingsvermogen van een persoon in de situatie van de andere persoon. Een empathisch persoon kan zich inleven in de gevoelens en aldus het daaruit volgend gedrag van die andere persoon. Een auto stelen, daar kunnen wij als "normale" mensen nog net bij met onze gedachten. Daar kunnen we ons nog iets of wat in verplaatsen. We kunnen ons een context inbeelden waarin we ons makkelijk kunnen verplaatsen en dus begrijpen we het gedrag. Dat is de reden waarom we een onderscheid maken in waardeoordeel. Voor een "normaal" persoon is een moord begaan in koele bloede ondenkbaar. Bijvoorbeeld omdat iemand "wil weten hoe dat voelt". Hoe hard je ook probeert, het is zeer moeilijk je in te leven in dit gedrag. Tenzij het zelfverdediging is. Wanneer iemand jou aanvalt en je verdedigt jezelf, waarbij je de ander het leven ontneemt, wordt dit gedrag gejustificeerd door de maatschappij, de rechters, de advocaten enzovoort. Dan lukt deze inleving wel. Dat is de kracht van empathie. Het is tevens ook dit empathisch vermogen dat ervoor zorgt dat ons juridisch systeem straffen op maat kan maken.

Terug naar onze borderline persoonlijkheidsstoornis. Iemand die ontoerekeningsvatbaar is en de stempel op zijn hoofd geplakt krijgt van een psychiater dat hij een borderline persoonlijkheid heeft, wordt naar de psychiatrie gestuurd. Je denkt misschien, ach hij kan er ook niet aan doen dat hij zo is. Misschien is deze wel slachtoffer geweest in het verleden van fysiek geweld door de ouders of heeft hij iets anders meegemaakt waardoor hij zo geworden is. Dat hij dan een aantal auto's steelt en aan drugs verslaafd wordt, dat is toch niet ondenkbaar? Opnieuw werkt hier ons empathisch vermogen. Niet iedereen kan zich hierin inleven. Niet iedereen heeft een uitgebreid empathisch vermogen. Bij sommige mensen is dit eerder beperkt. Denk maar aan psychopaten. Of men probeert het gewoon niet te gebruiken omdat ze uit ervaring geleerd hebben dat dit voor hen niets opbrengt. Dat is dan weer een ander coping verhaal. Rijkt jou empathisch vermogen niet verder dan je neus lang is? In dat geval stop je best met lezen. Want dit stuk gaat nog veel verder dan je inleven in het stelen van auto's. 

Je voelt het misschien al aankomen. De link met pedofilie is niet ver te zoeken. Waarom wordt een pedofiel zoveel harder afgestraft dan een borderliner? Ze hebben beide een psychiatrische stoornis. Een persoonlijkheidsstoornis. Ze begaan beide een delict dat niet door de beugel kan. Ze begaan dit delict beide omdat ze de drang niet kunnen weerstaan of omdat ze zelf geloven dat het oké is. Ze geloven misschien beide dat de wetten en regels van onze maatschappij belachelijk zijn en deze niet op hen van toepassing zijn. Beide hebben deze stoornis ontwikkeld en/of het is aangeboren. Maar toch vinden we het ene delict erger dan het andere. Omdat 99% van de bevolking zich niet kan inleven in het misbruik van kinderen. Grotendeels omdat velen zelf kinderen hebben. Dan is het "logisch" dat iemand zich hierin niet kan inleven. Hoe dan ook, tot daar rijkt onze empathie. De beperking is reëel en we straffen mensen af op basis van ons (beperkt?) empathisch vermogen. 

Begrijp me niet verkeerd, het gedrag valt nooit goed te praten. Van onze kinderen blijf je af. Maar van onze auto's toch liever ook. Misschien is ons beperkt empathisch vermogen een geluk bij een ongeluk? Want waar zouden we staan zonder deze beperking? Dan zouden we een verkrachter of moordenaar dezelfde gevangenisstraf geven als een ordinaire dief.

Dit gezegd zijnde, rest er nog de vraag of niet iedereen het recht heeft op dezelfde inzet bij een (op maat gemaakte) behandeling? Als je antwoord nu "ja" is, dan is er nog de volgende vraag. Om eenzelfde inzet te verkrijgen bij het behandelplan, heb je toch evenzeer empathie nodig? Kun je iemand even goed behandelen wanneer je het delict walgelijk vindt? Als je vindt dat dit niet mogelijk is, dan zit je met een verschil in waardeoordeel. En een verschil in de inzet die je kunt opbrengen bij de behandeling, resulteert dan misschien ook in een hoger risico op herval?

Stof om over na te denken.